Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi Hangi Maddedir?
Hukuk ve Sosyal Adalet: Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi
“Şüpheden sanık yararlanır” ilkesi, ceza hukuku sisteminin temel taşlarından biridir. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 38. maddesinde yer alan bu ilke, suçlu olduğu kesinleşmeyen bir kişiye ceza verilmemesini öngörür. Yani, eğer bir suçlunun suçlu olup olmadığı konusunda somut ve net bir delil yoksa, o kişi masum kabul edilir ve cezalandırılmaz. Bu ilke, adaletin sağlanabilmesi için hayati bir öneme sahiptir. Ancak, bu ilkenin toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet açısından etkilerini ele almak, hukukun sadece kağıt üzerinde değil, toplumda nasıl işlediğini anlamamıza yardımcı olabilir.
Toplumsal Cinsiyet Perspektifinden Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi
Geçenlerde sokakta yürürken, bir grup kadının giydikleri nedeniyle yargılandığı bir davaya dair konuşmalarına şahit oldum. Çevremdeki kadınlardan biri, “Kadınların giydikleriyle suçlanmalarını anlamıyorum, şüpheye yer yoksa neden suçlu ilan ediliyorlar?” diyordu. Bu durum, “şüpheden sanık yararlanır” ilkesinin toplumsal cinsiyetle nasıl ilişkili olduğunu bana bir kez daha düşündürdü.
Toplumsal cinsiyet rolleri, genellikle kadınların suçlanabilirliği ve suçlulukları üzerinde belirleyici bir etkiye sahiptir. Kadınlar, tarihsel olarak toplumsal normlar nedeniyle daha kolay suçlu ilan edilebiliyorlar. Haksız yere suçlanan kadınların hikâyeleri, bazen gerçekte masum oldukları hâlde, dışarıdan bakıldığında “şüpheye yer yok” gibi görünen durumlarla karşılaşıyor. Özellikle cinsel suçlarla ilgili davalarda, şüpheli durumlar genellikle kadınların aleyhine işliyor.
Kadınların kıyafetlerinden, tavırlarına kadar hemen her şeyin suç sayılabileceği bir toplumda, “şüpheden sanık yararlanır” ilkesinin, toplumun tüm bireyleri eşit şekilde korumadığını görmek mümkün. Kadınların, bazen toplumsal normlara ve beklentilere uymadıkları için suçlu gösterildikleri, yargılama süreçlerinde cinsiyetçi bir yaklaşımın etkili olduğu pek çok örnek var.
Çeşitlilik ve Ayrımcılık: Hangi Gruplar Yararlandığında?
Bir başka önemli mesele ise çeşitlilik. Farklı etnik, kültürel ve sosyal kimliklere sahip bireylerin, şüpheden sanık yararlanır ilkesinden eşit şekilde faydalandığı söylenebilir mi? Sokakta gördüğüm bir sahne aklıma geliyor. Bir akşam, gece geç saatlerde toplu taşımada yaşlı bir adamla karşılaştım. Yüzünde derin kırışıklıklar, yorgun bir ifadeyle oturuyordu. Yanında bir grup genç vardı. Konuşmaları sırasında, yaşlı adama karşı olumsuz tavırlar sergileyen bazı gençler, bir anda ona şüpheyle yaklaşmaya başladılar. “Herkesin içine karışıyor, başıbozuk olmalı,” gibi yorumlar yapıyorlardı. O esnada, şüpheden sanık yararlanır ilkesinin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha düşündüm. O yaşlı adam, muhtemelen hiçbir suç işlememişti, ancak yalnızca yaşından, giydiği kıyafetten ya da sosyal statüsünden dolayı şüpheyle yargılanıyordu.
Bu tür durumlardan çok daha fazla görülen bir olgu, toplumda azınlık olan grupların maruz kaldığı ayrımcılıktır. Özellikle etnik köken, cinsel yönelim, engellilik gibi faktörler devreye girdiğinde, bazen şüpheden yararlanmak yerine, yanlış suçlamalarla karşılaşmak daha yaygın olabiliyor. Çeşitli kimliklere sahip bireyler, bazen sadece dış görünüşlerinden veya kökenlerinden ötürü suçlu ilan edilebiliyorlar. Şüpheden sanık yararlanır ilkesinin burada gerçekten herkes için işleyip işlemediğini sorgulamak gerekiyor. Çünkü çoğu zaman, bu gruplar adalet önünde eşit şekilde korunmuyor.
Sosyal Adalet ve Şüphe: Toplumda Adil Bir Yargılama Mümkün Mü?
Sosyal adalet perspektifinden baktığımızda, “şüpheden sanık yararlanır” ilkesinin yargı sistemindeki rolü çok büyük. Ancak bu ilke, uygulamada her zaman adaleti sağlama noktasında zorluklar yaratabiliyor. Toplumda, özellikle düşük gelirli gruplar ve azınlıklar için adaletin tecelli etmesi, daha büyük engellerle karşı karşıya kalabiliyor. Haksız yere suçlanan bir kişinin, savunma hakkını kullanmakta ne kadar zorlanacağı, onun sosyal statüsüne, diline, kültürüne veya hatta maddi durumuna bağlı olabiliyor. Zengin ve güçlü bir birey ile düşük gelirli birinin, aynı “şüpheden sanık yararlanır” ilkesinden aynı şekilde faydalanıp faydalanamayacağı ciddi bir tartışma konusudur.
Toplumda sosyal adaletin sağlanabilmesi için, sadece kanun maddelerinin var olması yetmiyor. Yargılama süreçlerinde toplumsal cinsiyet, etnik köken, sınıf farkı ve diğer sosyal faktörlerin etkilerinin ortadan kaldırılması gerekiyor. Bir kişi suçlu değilse, gerçekten suçlu olmadığı için değil, sadece bu suçla ilişkilendirilen şüphelerin yeterince somut ve ikna edici olmaması nedeniyle cezalandırılmamalıdır.
Sonuç: Hukukun Herkes İçin Eşit Olması Gerekiyor
Şüpheden sanık yararlanır ilkesi, hukukun temel prensiplerinden biri olsa da, toplumda her bireyin eşit şekilde faydalandığı bir ilke haline gelmediğini görüyoruz. Toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet bakış açıları, bu ilkenin işleyişindeki eşitsizlikleri gözler önüne seriyor. Her birey, hangi kimlikten, hangi sınıftan olursa olsun, yargı önünde eşit haklara sahip olmalıdır. Bunun için hukukun sadece yazılı değil, aynı zamanda toplumda eşit bir şekilde uygulanması gerektiğini unutmamalıyız.